Τα μεγαλύτερα και πιο αμφιλεγόμενα ζητήματα που απασχολούν τους ανθρώπους είναι αδιαμφισβήτητα τα θέματα ηθικής. Η διχογνωμία είναι το λιγότερο που χαρακτηρίζει εκείνους που μπαίνουν στη διαδικασία να σχολιάσουν. Άλλοι εξετάζουν τα θέμα κοινωνικά ως προς την ηθική, άλλοι ανθρωποκεντρικά και ένα μεγάλο ποσοστό καθαρά υποκειμενικά. Ας εξετάσουμε τους τις τρεις αυτές οπτικές.
Τα θέματα που προκαλούν ζήτημα ηθικής αφορούν συνήθως στη διαχείριση του ανθρώπινου σώματος και του θανάτου αυτού. Ενώ είναι κατά βάση καθαρά προσωπική υπόθεση το τι κάνει κανείς με το σώμα του ή πως αντιμετωπίζει την ιδέα του θανάτου, όταν αυτά επηρεάζουν είτε την αισθητική, είτε την πνευματική και ψυχική υγεία και παιδεία τρίτων, τίθεται θέμα για ηθικά ορθού και λανθασμένου. Η κοινωνική οπτική λοιπόν εστιάζει στο κατά πόσον επηρεάζεται η κοινωνία από τη συμπεριφορά του εν λόγω ατόμου και τι αντίκτυπο έχει.
Η ανθρωποκεντρική οπτική εστιάζει, όπως μαρτυρά η λέξη, στον ίδιο τον άνθρωπο και στην εξ ορισμού έννοια του σώματος και του θανάτου του. Σε αυτήν την περίπτωση το άτομο καλείται να σεβαστεί τη φύση του κυρίως υλικά, ακόμα και ως προς τον θάνατο. Η ηθική γίνεται ορθή διαχείριση της ύλης μέχρι τη στιγμή που αυτή θα πάψει να υφίσταται.
Η τρίτη και πιο κοινή οπτική, αφορά στα βιώματα και τις πεποιθήσεις του καθενός. Εκεί βρίσκουμε ένα μείγμα από κριτήρια θρησκευτικά, παιδείας, καλλιέργειας και προσωπικού περιβάλλοντος. Από αυτήν την οπτική πηγάζει και το γνωστό «ο καθένας μπορεί να έχει τη γνώμη του».
Τι γίνεται όμως αν πράγματι θέλουμε να δούμε πιο είναι το ηθικά ορθό; Στη συζήτηση δεν υπάρχουν ευθύνες, γι’ αυτό κι ο καθένας υιοθετεί αυτό που θεωρεί ότι τον εκφράζει. Στην πράξη όμως καλούμαστε, ως άλλοι Σολομώντες, να ανακαλύψουμε πια είναι η μητέρα του παιδιού. Το να επικαλεστούμε το συναίσθημα, βέβαια, σίγουρα δεν επιφέρει πάντα τη λύση.
Στη λαϊκή παράδοση, που έχει δώσει πάμπολλες φορές απαντήσεις στη σύγχρονη πολιτισμένη εποχή μας, υπήρχε αυτό που αποκαλούμε «άγραφος νόμος». Αυτός ήταν ο κανόνας που δέχονταν όλοι σιωπηλά, διότι ένιωθαν – χωρίς πάντα να γνωρίζουν – ότι αυτό είναι το ορθό. Από την άλλη πλευρά, στην ελληνική γλώσσα υπάρχει μια λέξη που ο ορισμός της είναι η πράξη κατά συνείδηση, ανθρωπιά και ήθος. Αυτή δεν είναι άλλη από τη λέξη «φιλότιμο».
Δεν είναι σίγουρα εύκολο στη σημερινή αχανή κοινωνία να υπάρχουν άγραφοι νόμοι. Ο βομβαρδισμός των πληροφοριών διαμορφώνει με τέτοια λεπτομέρεια την οπτική μας που είναι δύσκολο ακόμα και δύο μόνο άνθρωποι να συμφωνήσουν σε ένα ζήτημα, πόσο μάλλον ηθικής. Όμως, ως αιώνια ονειροπόλα, θεωρώ πως η ύπαρξη και μόνο του φιλότιμου – που δεν είναι ελληνικό προνόμιο – μας δείχνει πως ο άνθρωπος έχει μέσα στην ψυχή του ήθος, που μπορεί να γίνει ορθό κριτήριο πράξης.
Οι ηθικές είναι πολλές, ίσως όσες κι οι κοινωνίες. Όμως, όπως η σωκρατική αλήθεια είναι μία έναντι στις υποκειμενικές αλήθειες των σοφιστών, κατά παρόμοιο τρόπο, το ήθος είναι η δύναμη της ψυχής του ανθρώπου να πράττει ορθά και ως προς εαυτόν και ως προς αλλήλους. Η δυσκολία έγκειται πάντα στην ταυτόχρονη και ανεπηρέαστη εκμαίευσή του.
Ίσως είναι ακατόρθωτο να σταθεί το ήθος της ψυχής έναντι στις ηθικές του κόσμου και μάλιστα να επικρατήσει. Παρόλα αυτά, είναι παρήγορη η γνώση ότι ο άνθρωπος έχει μια έμφυτη δύναμη να πράξει το ορθό κοινωνικά, ανθρωποκεντρικά και υποκειμενικά ταυτόχρονα. Είναι τα φωτεινά παραδείγματα εκείνων που συνήθως χαρακτηρίζονται «ειρηνοποιοί» και των οποίων τα λόγια και τα έργα γίνονται σεβαστά ακόμα κι από τους αντιπάλους τους.
